Μαρία Κυρτζάκη (1948-2016)
Βιογραφία
Η Μαρία Κυρτζάκη γεννήθηκε στην Καβάλα το 1948. Ο πατέρας της, ανάπηρος του αλβανικού πολέμου, είχε περίπτερο στην Αγορά και η μητέρα της δούλευε όλη σχεδόν την ημέρα στα καπνομάγαζα. Η Καβάλα εμφανίζεται σε αρκετά ποιήματά της, αλλά και σε πεζές αυτοβιογραφικές καταθέσεις της, με όλο το άρωμα και το χρώμα των δεκαετιών του ’50 και του ’60. Εκεί τύπωσε, έφηβη ακόμη, την πρώτη ποιητική συλλογή της, Σιωπηλές κραυγές (1966).Από το 1966 ως το 1973 φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ. και αμέσως μετά εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα. Ο καθηγητής της Γ.Π. Σαββίδης, που την ενθάρρυνε να εκδώσει τη δεύτερη ποιητική συλλογή της, τις Λέξεις (Ίκαρος 1973), της πρότεινε να ασχοληθεί με την επιμέλεια κειμένων, στην οποία αφοσιώθηκε για δεκαετίες. Παράλληλα εργάστηκε στην Ελληνική Ραδιοφωνία, όπου μεταξύ άλλων συνεργάστηκε με τον Μάνο Χατζιδάκι στο Τρίτο Πρόγραμμα – ως παραγωγός εκπομπών λόγου, χαρακτηριστική ήταν και τους συμβολισμούς τους με τον μακροσκελή τίτλο «Επί την άπειρον θάλασσαν των ονείρων, τα ανοιχτά εγκαύματα και σκάμματα του προσώπου όπου μαζεύεται ο έλεος των εικονισμάτων», αντλημένο από έναν στίχο του Ανδρέα Κάλβου και μια διατύπωση του Γιώργου Χειμωνά. Δίδαξε, επίσης, για αρκετά χρόνια τη λειτουργία της γλώσσας και τις σημασίες που αυτή φέρει ως ενέργεια της σκηνικής πράξης στη Δραματική Σχολή του Θεάτρου «Εμπρός», όπου ανέβηκε, σε δική της μετάφραση, το έργο του Στήβεν Μπέρκοφ Σαν Έλληνας το 1993 . Βασισμένη στο μονολογικό κείμενό της «Τυφώ», η Βουβούλα Σκούρα εμπνεύστηκε την ομώνυμη παράσταση, που ανέβηκε στο «Απλό Θέατρο» το 1997.
Από το 1976 έως το 2002 η Κυρτζάκη δημοσίευσε επτά ακόμη ποιητικές συλλογές, καθώς και σύντομα δοκιμιακά κείμενα και ποιητικές μεταφράσεις στον ημερήσιο και τον περιοδικό Τύπο. Το 2003 τιμήθηκε για την ποιητική συλλογή της Λιγοστό και να χάνεται (2002) με το βραβείο Σωτηρίου Ματαράγκα της Ακαδημίας Αθηνών. Το 2005 συγκέντρωσε τις οκτώ ποιητικές συλλογές της (με την εξαίρεση των πρώιμων Σιωπηλών κραυγών και με την προσθήκη δυο ποιητικών συνθέσεων που είχε δημοσιεύσει στον τόμο Ποίηση ’78 των Νιάρχου-Φωστιέρη και στη Λέξη το 1981) σε έναν τόμο που εξέδωσαν οι εκδόσεις Καστανιώτη με τίτλο στη μέση της ασφάλτου. Έκτοτε δημοσίευσε ορισμένα ποιήματα ακόμη, αρκετά από τα οποία εξετάζονται από τους συμμετέχοντες αυτού του αφιερώματος. Πέθανε στην Αθήνα τον Ιανουάριο του 2016. Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, τα γαλλικά, τα γερμανικά και τα σουηδικά. Τέλος, ποιήματά της έχουν μελοποιήσει ο Γιώργος Κουρουπός και ο Βασίλης Ριζιώτης.
(Κείμενο της Αθηνάς Βογιατζόγλου, που πρωτοδημοσιεύτηκε στο αφιέρωμα για το έργο της ποιήτριας από το λογοτεχνικό περιοδικό “Χάρτης“)
Μαρία Κυρτζάκη
(1948-2016)
ΣΤΗΝ ΙΚΑΡΙΑ
...Ικάρια εχάθηκαν τα σώματα..
Σε έναν βράχο, στον φάρο του Κάβο Πάπα– του μεγαλύτερου φάρου στην Ελλάδα και του παλαιότερου των Βαλκανίων, που βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο του νησιού – είναι χαραγμένοι στίχοι από το ποίημα της Κυρτζάκη «Έλληνες», από τη συλλογή Μαύρη θάλασσα. Από το ύψος εκείνου του βράχου ελευθερώθηκε η τέφρα της ποιήτριας στο Ικάριο Πέλαγος. Η Μαρία δεν πήγε ποτέ στην Ικαρία. Συλλογίστηκε όμως πολύ το νησί όπου έπεσε ο γιος του Δαίδαλου όταν τα φτερά του έλιωσαν από τον ήλιο· το οραματίστηκε ως τον τόπο της ιδεατής ένωσης των σωμάτων και των ψυχών, καθώς γι’ αυτήν ο έρωτας είναι το ικάριο κυνήγι του απόλυτου, μια φευγαλέα ευτυχία που με την έντασή της λιώνει τον άνθρωπο σαν ήλιος, και με τη δύναμη της ποίησης μπορεί να μετατραπεί σε παρηγορητική ανάμνηση. Δύσκολα φτάνει κανείς στο σημείο όπου βρίσκεται ο βράχος με το ποίημά της. Μοναχικός τόπος, άγριος, έκθετος αλλά και ανθεκτικός στους ανέμους, όπως και η ίδια. Δεν θα μπορούσε να φανταστεί κανείς πιο ταιριαστή επιτύμβια στήλη για την ασυμβίβαστη αυτή γυναίκα και δημιουργό:
Σαν Έλληνες που ξέμειναν
σε άλλης γης πατρίδα.
Χάθηκε αυτή στα βάθη της Ασίας
σε παραλίες φιλοσόφων βούλιαξε
και στα νησιά των ποιητών έγινε κύμα
και αεράκι ήμαρ νοσταλγίας.
Πατρίδα είναι ό,τι νοσταλγείς.
(Κείμενο της Αθηνάς Βογιατζόγλου, που πρωτοδημοσιεύτηκε στο αφιέρωμα για το έργο της ποιήτριας από το λογοτεχνικό περιοδικό “Χάρτης“)
